Ανάπτυξη και όρια

Ανάπτυξη και όρια

   Η νηπιακή ηλικία εκτείνεται από το 2o έτος έως το 6ο έτος ζωής περίπου.

Κοντά στα τρία τους χρόνια, τα παιδιά αρχίζουν να ελέγχουν την παρορμητική νηπιακή συμπεριφορά. Έτσι, στον παιδικό σταθμό αρχίζουν να παίζουν μαζί αντί για δίπλα-δίπλα όπως κάνουν τα νεότερα σε ηλικία.

Μαθαίνουν να περιμένουν αν και όχι για πολύ, καταφέρνουν να ελέγχουν τις εκρήξεις τους και μπορούν να χωριστούν από τη μαμά και να μείνουν με φίλους.

Καθώς μεταβαίνουν στη νηπιακή ηλικία, τα ίδια τα παιδιά εντυπωσιάζονται από την απίστευτη ταχύτητα με την οποία εμφανίζονται ικανότητες που τα απελευθερώνουν. Ξαφνικά μπορούν να σταθούν με σιγουριά, να περπατήσουν , να σκαρφαλώσουν και να τρέξουν. Είναι ικανά να χειριστούν αντικείμενα, να διαλύσουν πράγματα και να κάνουν κόλπα.

Ενθουσιάζονται από τη δύναμη της συμπεριφοράς τους που βέβαια δεν ξέρουν ακόμα να διαχειριστούν.

Πρόκειται για μία ενθουσιώδη εποχή για τα νήπια κατά την οποία όμως δεν τους λείπουν τα μπερδέματα και τα νεύρα. Ανακαλύπτουν πως η χρήση αυτών των καινούριων ικανοτήτων τα βάζει στο κέντρο της προσοχής, πράγμα, όμως, που μερικές φορές έχει αντίθετα αποτελέσματα εφόσον οι οργισμένες αντιδράσεις που συχνά προξενούν, τους στερούν την τρυφερότητα και την αγάπη που απολάμβαναν σαν μωρά.

Εκνευρίζονται γιατί τα μυαλουδάκια τους κατεβάζουν συνέχεια ενδιαφέρουσες ιδέες τις οποίες η ανωριμότητα του σωματικού τους συντονισμού, τους εμποδίζει να εκτελέσουν.

Για τους γονείς, η νηπιακή είναι εκείνη η ηλικία κατά τη διάρκεια της οποίας θα ασκήσουν κάποιον έλεγχο, καθοδηγώντας τρυφερά, θέτοντας όρια, αποφεύγοντας την αντιπαράθεση και παραμένοντας 100% σταθεροί εκεί που χρειάζεται.

   Για τα ίδια τα παιδιά, η νηπιακή ηλικία έχει να κάνει με τον έλεγχο του σώματος τους  και  της συμπεριφοράς τους:

• Έλεγχος  των σωματικών τους λειτουργιών.
• Έλεγχος παρορμήσεων. Να μάθουν πως οι απαιτήσεις τους δεν ικανοποιούνται αυτόματα.
• Έλεγχος της οργής από την αποτυχία. Να γνωρίζουν πως θέλουν μεν να φάνε μόνα τους άλλα και να αποδέχονται πως δεν μπορούν να το κάνουν με επιτυχία.
• Έλεγχος της συμπεριφοράς. Να μάθουν πως οι νευρικές κρίσεις δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος για να επηρεάσεις τους άλλους ανθρώπους.
• Έλεγχος του φόβου αποχωρισμού. Να μπορούνε να αποχωρίζονται τους γονείς για να παρακολουθήσουν το παιδικό σταθμό και αργότερα στο σχολείο.
• Έλεγχος του εγωκεντρισμού. Να μοιράζονται την προσοχή, τα υπάρχοντα, να μην διακόπτουν και να συνειδητοποιούν πως και οι άλλοι έχουν δικαιώματα.

   Όλοι όσοι ασχολούνται με τις επιστήμες της αγωγής και τα παιδιά γνωρίζουν καλά πως υπάρχουν έξι συνθήκες ώστε τα παιδιά να ανθίζουν:

1.                       Όταν αισθάνονται ότι τα αγαπούν  και τα θέλουν.

2.                       Όταν ζούνε σε χαρούμενα, χωρίς ένταση, σπίτια.

3.                       Όταν έχουν γονείς που είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν το χρόνο τους κάθε φορά που το παιδί τους, τους χρειαστεί.

4.                       Όταν παίρνουν θετικά παραδείγματα από τους μεγάλους.

5.                       Όταν λαμβάνουν σαφή και ξεκάθαρη ανατροφή.

6.                       Όταν τα μεγαλώνουν γονείς με ισορροπημένη αυτοπεποίθηση.

  

   Η ζωή είναι δύσκολη για τους σημερινούς γονείς, εξαιτίας του τρόπου ζωής, του ξέφρενου ρυθμού ζωής, του ανταγωνισμού, της απομόνωσης, των υψηλών προσδοκιών. Οι περισσότεροι κάνουν εκπληκτικά καλή δουλειά, αλλά πολλοί δεν το συνειδητοποιούν. Και αυτό έχει να κάνει με την αυτοπεποίθηση που αναφέρθηκε πιο πάνω.

Η  αυτοπεποίθηση είναι αυτό που κάνει τους γονείς θετικούς, δυνατούς και τους δίνει τα ηνία. Όταν  η αυτοπεποίθηση είναι σε υψηλό επίπεδο τα καθημερινά προβλήματα μοιάζουν μικρά και αντιμετωπίσιμα.

Η αυτοπεποίθηση προωθεί την αποτελεσματική πειθαρχία, που βελτιώνει τη συμπεριφορά των παιδιών και μακροπρόθεσμα σχηματίζει σε ικανό βαθμό τη βάση της αυτοεκτίμησης του παιδιού που ανατρέφουν.

Πώς γίνονται παιδιά με αυτοπεποίθηση; Όταν λαμβάνουν, όπως επίσης προαναφέρθηκε, σαφή και ξεκάθαρη ανατροφή, με άλλα λόγια αυτό που λέμε «όρια».

Ό ρ ι α

   Τα όρια προσδιορίζουν το χώρο και το χρόνο εφαρμογής τους, παρέχουν ασφάλεια και εμπιστοσύνη, αποτελούν σημεία προσανατολισμού, άλλα και ακυρώνονται, εφόσον προσδιορίζουν κανόνες συμπεριφοράς που ισχύουν μόνο για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την εκάστοτε αναπτυξιακή φάση του παιδιού.

Τα παιδιά έχουν ανάγκη από όρια. Το να προσέχουμε και να σεβόμαστε τα όρια των παιδιών σημαίνει να καταφέρουμε  ώστε να τους εξασφαλίσουμε συνθήκες δημιουργικής ανάπτυξης. Με αυτή την έννοια, τα όρια προστατεύουν, δεν προστατεύουν όμως από την πραγματικότητα.

Πολλοί γονείς μας λένε ότι όσο τα παιδιά έχουν ανάγκη από όρια αλλά τόσο τα επιζητούνε και οι ίδιοι. Κι έχουν δίκιο.

Οι γονείς,  οι δάσκαλοι και όλοι όσοι εμπλέκονται, άμεσα ή έμμεσα, στην παιδαγωγική διαδικασία, έχουν ανάγκη από όρια. Το να θέτουμε όρια σημαίνει προσοχή και σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα.

   Παρά το γεγονός ότι περισσότερο οι γονείς (και όπως έχει καταμετρηθεί, λιγότερο οι δάσκαλοι) είναι πεπεισμένοι για την αναγκαιότητα της θέσπισης ορίων, όταν φτάνει η στιγμή, αμφιταλαντεύονται. Κι αυτό, επειδή υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν, ότι αφού θέλουμε το καλύτερο για τα παιδιά μας, από μόνο του αποκλείει και τον περιορισμό τους από όρια. Γι’ αυτό και βλέπουμε πολλές σχέσεις γονιών – παιδιών, να «ξεφεύγουν» από τον έλεγχο. Τότε, οι γονείς υποφέρουν και ανέχονται τόσα πολλά μέχρι που ο κόμπος φτάνει στο χτένι. Αρχίζει το άγχος, η κούραση, η αγωνία κι ο θυμός (στους γονείς). Αρχίζουν και τα πρώτα σημάδια στα παιδιά. Ο πρώτος δομημένος χώρος που αρχίζουν να δημιουργούνται τα πρώτα ψήγματα είναι φυσικά, το σχολείο ή ακόμα οι οικογενειακές γιορτές και συγκεντρώσεις.

   Πρέπει να τονίσουμε, εδώ, ότι οι γονείς είναι που κάνουνε λάθη, και ευτυχώς που κάνουνε. Όποιος και  να προσπαθήσει να είναι «τέλειος» κατά την ανατροφή των παιδιών, δεν θα τα καταφέρει. Πρώτ’ απ’ όλα επειδή θα αναλωθεί στην προσπάθεια να το αποφύγει. Στους γονείς που ζούνε με το άγχος πρέπει να πούμε ότι έχουν δικαίωμα να κάνουν μόνο μέχρι δέκα λάθη την ημέρα. Αν πιεστούνε για να αποφύγουνε τις ενδεχόμενες αστοχίες κινδυνεύει να οδηγεί η σχέση τους με τα παιδιά τους, σε συναισθηματική αποστείρωση.

   Η διαδικασία της ανατροφής έχει να κάνει με τριβές, με διαμάχες αλλά και με αρμονική συνύπαρξη, με συμφωνίες και ασυμφωνίες. Η ικανότητα, λοιπόν, να θέτει κάποιος όρια στον εαυτό του  και στους άλλους είναι μια μακρά διαδρομή, όπου το κάθε βήμα περικλείει πρόοδο, σύγκρουση, ανασφάλεια, επιβεβαίωση, στασιμότητα. Η θέσπιση των ορίων αποτελεί μερικές φορές ένα επιπρόσθετο βάρος  στην καθημερινότητα της ανατροφής. Όμως τα όρια, στο τέλος, μάλλον, μας απελευθερώνουν από τις καθημερινές τριβές. Αυτό που χρειάζεται να ξέρει κάθε γονιός είναι ότι τα παιδιά χρειάζονται όρια – τα έχουν ανάγκη. Ανάγκη για την ενδυνάμωση της αυτονομίας τους, του σεβασμού τους, της σταθερότητας, στη σωματική τους, και στη ψυχική τους ακεραιότητα, στον προσανατολισμό τους.

   Τα όρια διδάσκουν στα παιδιά τι μπορούν και τι όχι, ανάλογα με τη κάθε φάση τις εξέλιξής τους. Εντός των καθορισμένων ορίων υπάρχουν δυνατότητες και ικανότητες τις οποίες τα παιδιά μπορούν να ανακαλύψουν, να κατακτήσουν και να υιοθετήσουν. Χωρίς όρια τα μικρά μας, δυσκολεύονται στην ετοιμότητα για μάθηση και στη θέληση για απόδοση. Τελικά, τα όρια του επισημαίνουν να προσέχει και να σέβεται και τα όρια των άλλων επειδή μόνο με αμοιβαίο σεβασμό είναι δυνατόν να υπάρξει κοινωνική συνύπαρξη και συντροφικότητα στις σχέσεις όχι μόνο τις οικογενειακές αλλά και τις κοινωνικές.

   Βέβαια, τα παιδιά χρειάζονται γονείς που θέτουν όρια πρώτα στον εαυτό τους. Αυτό σημαίνει, να είναι κανείς έτοιμος να μάθει από τα παιδιά του, από τον αυθορμητισμό και τη δημιουργικότητα τους, αλλά ταυτόχρονα να τιμά και να υπερασπίζεται και τα δικά του όρια. Για τους γονείς, τα όρια σηματοδοτούν ότι υπάρχει προσωπική ζωή, πέρα από την ενασχόλησή τους με τα παιδιά. Οι γονείς έχουν το δικαίωμα να ζουν και ως αυτόνομες προσωπικότητες, πέρα από το γονεϊκό ρόλο. Και όσο πιο έντονα το εισπράττουν από τα παιδιά τόσο οι σχέσεις με τους γονείς τους ισορροπούν καλύτερα μεταξύ εγγύτητας και απόστασης, σεβασμού και ανεξαρτησίας, υπευθυνότητας και ελευθερίας.

   Τα όρια δεν έχουν καμία σχέση με την τιμωρία και τις απειλές. Όταν η σκληρότητα, η αυστηρότητα και η συνέπεια μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι τότε τα όρια σαν παιδαγωγική τακτική χρωματίζονται αρνητικά. Τότε   η θέσπιση ορίων εκλαμβάνεται σαν προβληματική μέθοδος, η οποία θα έπρεπε να αποφεύγεται αν βρισκόταν κάποιος άλλος τρόπος.

   Καταλήγουμε ότι οι βασικές προϋποθέσεις για τη θέσπιση ορίων είναι:

• η αποδοχή
• η ειλικρίνεια
• η διαφάνεια
• ο αμοιβαίος σεβασμός
• η σταθερότητα.

   Κι ας μην ξεχνάμε πως όποιος θέτει όρια στα παιδιά οφείλει να:

·        αναγνωρίζει τα δικά τους όρια.

·        αναγνωρίζει ότι και τα παιδιά χρειάζονται τον προσωπικό τους χώρο για να αναπτυχθούν τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά.

·        θυμάται πως τα ίδια τα παιδιά έχουν ανάγκη από καθοδήγηση για να νοιώθουν ασφάλεια και ψυχική ηρεμία.

Βασιλική Παπαδοπούλου, δασκάλα Τμ. Ένταξης