άχρηστος εγώ;

Άχρηστος εγώ;

«Ξημέρωσε. Νυστάζω. Δεν χόρτασα ύπνο. Ακούω τη φωνή της μαμάς. Τι θα κάνω τώρα; Θέλει να με βάλει να ξαναγράψω αυτή τη ριμάδα την ορθογραφία. Αφού όσες φορές και να τη γράψω, πάλι λάθη θα κάνω. Είμαι ένας μπουμπούνας. Το ‘πε κι ο μπαμπάς. Τίποτα δεν θα καταφέρω. Πάλι μαλώσανε χθες. Η μαμά του είπε να είναι πιο προσεκτικός κι εκείνος είπε πως αυτή φταίει για όλα. Όλο μαλώνουν τελευταία. Δεν θέλω να μαλώνουν και για μένα.

Αμάν κι αυτή η μαμά! Πού τη βρίσκει τέτοια όρεξη πρωί - πρωί; Κάθε μέρα με βασανίζει. Χθες της είπα ότι δεν την αγαπάω. Δεν είναι αλήθεια. Την αγαπάω, αλλά ήθελα να την πονέσω. Ξέρω ότι αυτό τη θυμώνει.

Και όταν το ακούει βάζει τα κλάματα και αρχίζει να λέει πως για το καλό μου τα κάνει, όλο τρέχει για μένα και τίποτα δεν κάνει για τον εαυτό της και πάλι μαλώνουν με τον μπαμπά γιατί της λέει ότι κάνει τόση πολλή προσπάθεια και μια τρύπα στο νερό κάνει.

Προχθές με πήγαν σε ένα μέρος που έγραφε: παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Καλά ήταν. Μου έδωσαν και καραμέλες και με έβαλαν να γράψω κάτι πράγματα. Μετά η μαμά και ο μπαμπάς μίλησαν με μια κυρία. Όταν φύγαμε, ο μπαμπάς ξεφύσαγε και δεν μιλούσε. Πρέπει να έχω κάτι πολύ σοβαρό.

Όμως εγώ νιώθω καλά. Ούτε πυρετό έχω, ούτε η κοιλιά μου πονάει. Μόνο που κάνω πολλά λάθη στην ορθογραφία. Και τα γράμματά μου είναι  ... στραβούτσικα. Βαρέθηκα να μου γράφει η κυρία «καλύτερα γράμματα». Και δεν μου αρέσει καθόλου να με λένε μπουμπούνα και άχρηστο. Μήπως έχουν δίκιο; Αλλά πάλι, μπορεί ένας άχρηστος να ζωγραφίζει ωραία όπως εγώ; Μου φαίνεται, οι μεγάλοι είναι πιο άχρηστοι.

                                                   Β.Κ.,  Μαθητής Στ΄ Δημοτικού»

Το γράμμα δημοσιεύθηκε στην Ελευθεροτυπία και στο enet.gr,  13. 10. 2014

Ατέλειωτος ο κατάλογος των επώνυμων δυσλεξικών και ανώνυμων γύρω μας…

Μια απροσδόκητη αποτυχία ή πολύ χαμηλή επίδοση στην ανάγνωση και τη γραφή, που δε δικαιολογεί η ηλικία, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και το νοητικό επίπεδο του παιδιού. Είναι μια μαθησιακή δυσκολία που εξακολουθεί να προκαλεί διαφωνίες, αμφιβολίες και σύγχυση λόγω κυρίως της ελλιπούς γνώσης των αιτιών που τη δημιουργούν. Μια δυσκολία που προκαλεί προβλήματα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά και κοινωνικά που επηρεάζουν κάθε πλευρά της προσωπικότητας και της εξέλιξης του παιδιού. Είναι ένα πρόβλημα που δυσκολεύονται πολλοί να σεβαστούν, να κατανοήσουν και συνεπώς να δεχτούν και να το αντιμετωπίσουν σωστά οι γονείς, οι δάσκαλοι κι ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Γιατί ιδιαίτερα οι καθηγητές;

Στην εφηβεία οι δυσλεξικοί μαθητές αποτελούν μια εξαιρετικά ανομοιογενή ομάδα. Σχεδόν κανένας τους δεν μοιάζει με τον άλλον. Το μόνο κοινό τους χαρακτηριστικό είναι το δυσλεξικό τους πρόβλημα. Κάθε δυσλεξικό παιδί μπαίνει στη θυελλώδη περίοδο της εφηβείας έχοντας ξεπεράσει άλλο λίγα, άλλο πολλά, άλλο τα πιο βασικά κι άλλο τα πιο ασυνήθιστα από τα πολυπληθή συμπτώματα της δυσλεξίας. Η εικόνα, λοιπόν που σχηματίζει ο καθηγητής για το δυσλεξικό μαθητή, του δημιουργεί σύγχυση όσον αφορά στη φύση και στην έννοια της δυσλεξίας, στις δυνατότητες και στα  προβλήματα του δυσλεξικού. «Αφού το παιδί δεν αντιστρέφει πλέον γράμματα ή συλλαβές, αφού η ομιλία του είναι σωστή και ώριμη, αφού διακρίνει το αριστερά από το δεξιά, αφού δεν είναι υπερκινητικό, δεν μπορεί παρά να έχει ξεπεράσει το δυσλεξικό του πρόβλημα».

Τα περισσότερα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία έχοντας τη γεύση της σχολικής αποτυχίας και της απόρριψης, το συναίσθημα της ανασφάλειας, το φόβο για το αύριο και την επαγγελματική αποκατάσταση, το παράπονο πως η προσπάθειά τους σπάνια αμείβεται.

Άλλα, αφήνουν πίσω τους την παιδική ηλικία έχοντας καταλάβει και δεχτεί το πρόβλημά τους. Έρχονται στο γυμνάσιο με ενθουσιασμό και αισιοδοξία, για να διαπιστώσουν σύντομα πως αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες του καθηγητή, στις διδακτικές του μεθόδους, στην ακαμψία των εκπαιδευτικών τεχνικών και στρατηγικών του. Οι γονείς δυσκολεύονται να στηρίξουν  και να υποστηρίξουν το παιδί. Η συνεργασία τους με τον καθηγητή αυξάνει το άγχος και την ένταση που υπάρχει συχνά μεταξύ παιδιού και οικογένειας, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται τα εκπαιδευτικά και ψυχολογικά προβλήματα δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο.

Έχουμε έτσι μια μαθησιακή δυσκολία που οδηγεί σε

à σχολική αποτυχία

à σε εγκατάλειψη της προσπάθειας για μάθηση

à σε απογοήτευση του καθηγητή à

σε απόρριψη του μαθητή

à σε τροφοδότηση των εφηβικών προβλημάτων

à σε επαναστατικότητα και διαταρακτική συμπεριφορά

à σε μεγαλύτερη απόρριψη του παιδιού

à σε περισσότερες μαθησιακές δυσκολίες.

Έχουμε ένα νοήμονα μαθητή με σκέψη λογική, που πρώτος αυτός ο ίδιος, αδυνατεί να καταλάβει το «γιατί» του προβλήματός του.

Ποιο είναι το πρόβλημα;

Ποια είναι τα δυσλεξικά παιδιά;

Δεν πρέπει να συγχέεται ο δυσλεξικός μαθητής με το ειδικό παιδί που παρουσιάζει στοιχεία δυσλεξικά. Το δεύτερο μπορεί να έχει νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές βλάβες (κωφό, βαρήκοο, τυφλό), πολιτισμική αποστέρηση, εγκεφαλική βλάβη, συναισθηματικές διαταραχές, αλλά δεν είναι δυσλεξικό.

Ο δυσλεξικός μαθητής:

1.  Έχει νοημοσύνη φυσιολογική μέχρι πολύ υψηλή που χαρακτηρίζει όλες τις πλευρές της καθημερινής του ζωής.

2.  Η συμπεριφορά του στο σχολείο και στο σπίτι δείχνει πως είναι πολύ πιο έξυπνος απ’ ότι φανερώνει η επίδοσή του στην ανάγνωση, στη γραφή και μερικές φορές στα μαθηματικά.

3.  Είναι το «παρεξηγημένο» παιδί που χαρακτηρίζεται συχνά σαν οκνηρό, κουτό, τεμπέλικο, ανυπάκουο κι αδιάφορο για σχολική μάθηση.

4.  Είναι ο μαθητής που απογοητεύει και προβληματίζει το δάσκαλο, τον καθηγητή, το γονέα, τον εαυτό του τον ίδιο. «Γιατί άραγε οι συμμαθητές του κατανοούν με τόση ευκολία ορισμένα μαθήματα ενώ δεν φαίνονται πιο έξυπνοι ή πιο εργατικοί;»

Τα συνηθισμένα συμπτώματα δυσλεξίας που μπορεί και να παρουσιάσει το δυσλεξικό άτομο στην παιδική του ηλικία είναι:

·        Προφορικός Λόγος

Δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει σύνθετες ή πολύπλοκες λέξεις. Έχει προβλήματα με τους χρόνους των ρημάτων ή τις αντωνυμίες. Παραλείπει συλλαβές ή καταλήξεις. Μιλάει κομπιαστά ψάχνοντας να βρει τις κατάλληλες λέξεις.

·        Χωροχρονικός Προσανατολισμός

Έχει δυσκολίες στην εκτέλεση έργων που προϋποθέτουν προσανατολισμό στο χώρο ή στον χρόνο. Συγχέει το αριστερά – δεξιά, Βορρά – Νότο, χτες – αύριο. Δυσκολεύεται να διαβάσει σωστά το χάρτη ή να μάθει την ώρα.

·        Μνήμη-Μνήμη Ακολουθιών

Δυσκολεύεται να θυμηθεί και συνεπώς να εκτελέσει μια σειρά προφορικών εντολών, να πει τους μήνες με τη σειρά τους, ν’ αριθμήσει ζυγούς αριθμούς, να μάθει την προπαίδεια κ.ά.

·        Ανάγνωση – Γραφή

Παραλείπει ή προσθέτει γράμματα, πηδάει σειρές. Συγχέει λέξεις που μοιάζουν οπτικά (μένω – δένω). Παρουσιάζει καθρεφτική ανάγνωση ή γραφή (χα αντί αχ). Αντικαθιστά λέξεις με άλλες που έχουν παρόμοια ή ίδια σημασία (σκοτεινό αντί μαύρο). Συγχέει γράμματα κατά τον προσανατολισμό τους στο χώρο ή τη σειρά τους μέσα στη λέξη (δ, σ, ρ κ.ά.). κάνει αλλόκοτα λάθη δίχως καμία λογική εξήγηση. Δυσκολεύεται να τονίσει σωστά τις λέξεις. Διαβάζει στον ενεστώτα ενώ το κείμενο είναι γραμμένο στον αόριστο. Διαβάζει αγνοώντας τα σημεία στίξης. Τα γραπτά του είναι ακατάστατα και δυσανάγνωστα.

Ο δυσλεξικός έφηβος έχει συχνά ξεπεράσει – άλλα σε μικρότερο και άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό – όσα από τα δυσλεξικά συμπτώματα παρουσίαζε στην παιδική του ηλικία.  Μπορεί να διαβάζει κομπιαστά, να διαβάζει αργά ή ακόμα με άνεση, αλλά να δυσκολεύεται στην κατανόηση του αναγνωστικού κειμένου. Η ικανότητα συγκέντρωσης και προσοχής  σε θέματα ανάγνωσης και γραφής κυμαίνεται συνήθως σε χαμηλά επίπεδα. Δυσκολεύεται ίσως ν’ αντιγράψει σωστά όσα βλέπει στον πίνακα ή μπορεί να είναι πολύ αργός στην αντιγραφή, με αποτέλεσμα να μεταφέρει ελλιπείς ή λανθασμένες τις οδηγίες του καθηγητή στο σπίτι. Οι εργασίες του έτσι, δίνουν μια εικόνα αδιαφορίας ή τεμπελιάς κι όχι μιας ήπιας δυσλεξίας που είναι στην πραγματικότητα η αιτία του παραπάνω προβλήματος.

Η έλλειψη οργάνωσης που χαρακτήριζε την καθημερινή του ζωή στην παιδική ηλικία μπορεί να τον συνοδεύει μέχρι την εφηβεία. Μπερδεύει τα μαθήματα της εβδομάδας, παίρνει μαζί του τα βιβλία της Τρίτης αντί για της Δευτέρας, γυρεύει απεγνωσμένα το σωστό τετράδιο μέσα σε μια ακατάστατη σάκα, σε μια τάξη ή σ’ ένα γραφείο που καταπίνει, θαρρείς, τα πράγματά του κι εκμηδενίζει την υπομονή και την ηρεμία του.

Η δυσκολία του να μεταφέρει τις σκέψεις και τις ιδέες του πάνω στο χαρτί υπερβαίνει συχνά τα όρια της πνευματικής του αντοχής. Είναι υπερευαίσθητος στην κριτική, έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση κι αποθαρρύνεται εύκολα. «Καμία μελέτη ή και συζήτηση πάνω στις μαθησιακές δυσκολίες του φυσιολογικού εφήβου δεν μπορεί ν’ αγνοήσει  την υπερβολική οδύνη του δυσλεξικού μαθητή… ο δυσλεξικός είναι αυτός που έχει περάσει ατέλειωτες ημέρες απελπισίας, αποθάρρυνσης κι απογοήτευσης. Για δέκα η περισσότερα χρόνια, παλεύει μ’ ένα πρόβλημα στο οποίο αδυνατεί να βρει τη λύση που απαιτεί απ’ αυτόν το οικογενειακό και σχολικό του περιβάλλον».

Πώς μπορεί ο Δάσκαλος/Καθηγητής

να βοηθήσει το δυσλεξικό μαθητή του;

Αν δεχτούμε ότι όλοι οι μαθητές δικαιούνται ίσες ευκαιρίες για εκπαίδευση και μάθηση, ο δυσλεξικός έφηβος δικαιούται συμπληρωματική βοήθεια μέσω προγραμμάτων ενισχυτικής διδασκαλίας (Νόμος 1824 περί Ενισχυτικής Διδασκαλίας ΦΕΚ 30-12-88) και απαλλαγή από τις γραπτές εξετάσεις όπως ορίζει το Π.Δ. 420/30.05.78 για τις «Περιπτώσεις υποκαταστάσεως γραπτών δοκιμασιών υπό προφορικών».

Επί πλέον, ο Καθηγητής / Δάσκαλος, ο ευαίσθητος σε θέματα μαθησιακών δυσκολιών και δυσλεξίας, μπορεί να βοηθήσει το δυσλεξικό μαθητή του μέσα στην τάξη, διότι γνωρίζει ότι:

Η  σωστή  συναισθηματική – εκπαιδευτική  προσέγγιση  του  μαθητή  από  το  δάσκαλο  ή  τον  καθηγητή  του  είναι  δυνατόν  ν’ αλλάξει  αποφασιστικά  τη  στάση  που  έχει  απέναντι  στο  σχολείο,  στην  οικογένεια  και  στην  κοινωνία.  Να  του  δώσει  την  αισιοδοξία  και  τη  δύναμη  που  χρειάζεται   για  να  προγραμματίσει  το  μέλλον  του,  να  επιτύχει  τους  στόχους  του  και  να  γίνει  ένα  υπεύθυνο,  ανεξάρτητο  και  παραγωγικό  μέλος  της  κοινωνίας.

Σχολική  ενσωμάτωση

Η  απάντηση  στο  ερώτημα  για  το  κατάλληλο  πρόγραμμα  εκπαίδευσης  του  δυσλεξικού  δεν  είναι  η  απομάκρυνσή  του  από  τη  σχολική  τάξη  όπου  ανήκει.  Δε  συνεισφέρει  θετικά  στη  νευροφυσιολογική  του  ωρίμανση  η  πλήρης  τοποθέτησή  του  σε  ειδικό  πρόγραμμα ή  η  επανάληψη  της  τάξης. Αντίθετα,  τέτοιου  είδους  λύσεις  οδηγούν  στην  ετικετοποίηση,  την  εγκατάλειψη  της  προσπάθειας  για  μάθηση,  και  σε  περισσότερα  εκπαιδευτικά  προβλήματα.

Σύμφωνα  με  τα  πορίσματα  διεθνών  ερευνών,  τα  βασικότερα  από  τα  σημεία – κλειδιά  για  την  επιτυχή  ενσωμάτωση  των  δυσλεξικών  στο  πρόγραμμα του  κανονικού  γυμνασίου – λυκείου  είναι  τα  εξής:

01.                    Διακριτική Βοήθεια

Τοποθέτησε τη/τον  δυσλεξική/ό μαθήτρια/ή σε μια θέση  όπου μπορείς να ελέγχεις διακριτικά την εργασία του και να τον βοηθάς με μεγαλύτερη ευκολία.

02.                    Εξατομικευμένη Βοήθεια

Όποτε και όπου είναι δυνατόν αφιέρωνε λίγο χρόνο στο δυσλεξικό μαθητή σου, προσφέροντας έτσι εξατομικευμένη βοήθεια και διδασκαλία. Όποιες κι αν είναι οι απαιτήσεις του μαθήματος, υπάρχουν πάντα λίγα λεπτά της ώρας για εξατομικευμένη προσέγγιση των μαθησιακών δυσκολιών κάποιας/ου μαθήτριας/ή σου.

03.                    Περισσότερο Χρόνο

Δίνε στη/ο δυσλεξική/ό περισσότερο χρόνο για την εκτέλεση γραπτής εργασίας κι όταν αξιολογείς το έργο της/του δίνε μεγαλύτερη σημασία στο περιεχόμενο παρά στην παρουσίαση του κειμένου.

04.                    Διόρθωση Γραπτού Έργου

Στη διόρθωση των γραπτών της/του ας μην χρησιμοποιείς έντονο χρώμα. Μια κοκκινισμένη σελίδα οδηγεί σε σύγχυση, σε συναισθήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης κι όχι σε αισιοδοξία και πρόοδο. Ας διορθώνεις μόνο τα βασικότερα σφάλματα. Κάθε μικρή βελτίωση είναι καλύτερη από τη μαθησιακή στασιμότητα ή την οπισθοδρόμηση.

05.                    Περίληψη Μαθημάτων

Απαίτησε ευγενικά απ’ την/τον ίδια/ο την περίληψη του μαθήματος κι όχι όλες τις λεπτομέρειες ενός μεγάλου κειμένου. Ζήτησε από κάποιο ή κάποιους συμμαθητές/ριες του να τον βοηθούν με τις περιλήψεις, την αντιγραφή και την τήρηση σημειώσεων μέσα στην τάξη.

06.                    Ευκαιρίες για Αντιστάθμιση των Δυσκολιών της/του

Φρόντισε να δίνεις ευκαιρίες που θα επιτρέψουν τη συμμετοχή του/της σε δραστηριότητες όπου είναι ιδιαίτερα ικανός. Κάτι τέτοιο θ’ αντισταθμίσει τις μαθησιακές δυσκολίες του, θα βελτιώσει την εικόνα που έχουν οι άλλοι για το άτομό της/του και θ’ αυξήσει σίγουρα την αυτοπεποίθησή του/της.

07.                    Ευανάγνωστο Κείμενο

Το ευανάγνωστο κείμενο στον πίνακα βοηθάει πάντα το/τη δυσλεξικό/ή μαθητή/τρια στην αντιγραφή και στην κατανόηση του μαθήματος.  

08.                    Καθαρή και Ήρεμη Ομιλία

Ας φροντίσεις να μιλάς καθαρά και ήρεμα ώστε να αντιλαμβάνεται σωστά κάθε σου λέξη και οδηγία. Μην ξεχνάς πως είναι ευαίσθητος στον πολύ δυνατό κι αυταρχικό τόνο ομιλίας.

09.                    Αξιολόγηση της Προσπάθειας

Έχε υπόψη σου πως ο δυσλεξικός μαθητής χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο και κόπο απ’ ό,τι οι συμμαθητές του για κάθε εργασία που απαιτεί ανάγνωση και γραφή. Αν χρησιμοποιείς τα ίδια κριτήρια αξιολόγησης για όλους τους μαθητές σου, οι δυσλεξικοί θα είναι πάντα οι «αδικημένοι» της τάξης. Σίγουρα, δεν υπάρχει τίποτα πιο αποθαρρυντικό για ένα έξυπνο παιδί, απ’ το νιώθει πως οι προσπάθειές του μετρούν ελάχιστα για το δάσκαλο/καθηγητή του.

10.                    Συνεχής Ενθάρρυνση

Φρόντισε να επαινείς κάθε προσπάθεια, ακόμα κι όταν τα αποτελέσματα είναι φτωχά σε σύγκριση με εκείνα των μη δυσλεξικών μαθητών σου. Ενθάρρυνέ την/τον να βελτιώσει την επίδοσή του στα δύσκολα γι’ αυτόν μαθήματα δίχως να βρίσκεται σε ανταγωνισμό με τους συμμαθητές του.

11.                    Μη Αγχογόνοι Τρόποι Εργασίας 

Ας μην την/τον υπερφορτώνεις με γραφική δουλειά στο σπίτι. Με αυτόν τον τρόπο δε θα έχει ελεύθερο χρόνο για τίποτε άλλο. Όποτε είναι δυνατόν, ενθάρρυνε την παρουσίαση της εργασίας του με τρόπους μη αγχογόνους αλλά δημιουργικούς. (π.χ. παρουσίαση μιας εργασίας / μελέτης / προγράμματος σε ηλεκτρονική μορφή)

12.                    Μεγαλύτερη κατανόηση

Ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε και να κρίνουμε με επιείκεια την έλλειψη οργάνωσης που μπορεί να χαρακτηρίζει την εργασία της/του, τη συμπεριφορά ή ακόμα και την εμφάνισή της/του.

Η υλοποίηση των παραπάνω προτάσεων για τη σωστή εκπαίδευση των δυσλεξικών εφήβων, προϋποθέτει δασκάλους και καθηγητές με ευστροφία, χιούμορ, ευκαμψία διδακτικών μεθόδων και στρατηγικών, ευαισθησία, υπομονή και πλήρη γνώση του τι θα διδαχτεί, πώς και γιατί.

Έχει διεθνώς υποστηριχτεί, εδώ και δεκαετίες πως το μεγαλύτερο ποσοστό των δυσλεξικών μαθητών έχει τη νοημοσύνη, την ικανότητα και τον ενθουσιασμό να προοδεύσει σχολικά αν αντιμετωπιστεί με το σωστό τρόπο. Κι οπωσδήποτε, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση για τον εκπαιδευτικό, απ’ το να δει τους κόπους το να αμείβονται, παρακολουθώντας τη σχολική πρόοδο της/του μαθήτριας/τή του, τη σχολική και κοινωνική του ενσωμάτωση και την επιτυχή ένταξή του στην παραγωγική διαδικασία και την ενεργό ζωή του ενήλικα.

Σταυρούλα Πολυχρονοπούλου, σχολική ψυχολόγος

ΥΠΕΠΘ _ Ειδική Γραμματεία Ειδικής Αγωγής / Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1979